رپ و هیپ‌هاپ
رپ و هیپ‌هاپ به لحاظ معنایی دوچیز هستند: اولی نامی برای یک «نوع موسیقی» است، در حالی که دومی یک «فرهنگ» است. اجازه بدهید مثالی بزنم: غزل یک «قالب» ادبی است، در حالی که عرفان و تصوف یک «فرهنگ» است. اغلب اوقات شعر عرفانی را در قالب غزل دیده‌ایم. اما ممکن است این رابطه به هم بخورد. مثلاً ممکن است کسی غزلی سیاسی و اجتماعی بنویسد، مثل فرخی یزدی. یا ممکن است شعر عرفانی در قالبی غیر از غزل نوشته شود، مثل مثنوی معنوی. اما به هر حال گفتمان عرفان و تصوف را اغلب در غزل بیان می‌کنند و غزل شکل کانونی (canonical form) تحققِ گفتمانِ تصوف است. همین رابطه بین رپ و هیپ‌هاپ برقرار است. یعنی بین رپ با هیپ‌هاپ همبستگی وجود دارد: یعنی به لحاظ تاریخی رپ و هیپ‌هاپ را همیشه با هم دیده‌ایم. اما رپ تنها نمود فرهنگ هیپ‌هاپ نیست: مثلاً نمودِ دیگرِ هیپ‌هاپ گرافیتی و نقاشی خیابانی است. مثالِ دیگر آن شکل خاصی از پوشش است که اغلب با تی‌شرت گشاد و شلوار بَگ شناخته میشود. پس هیپ‌هاپ فقط رپ نیست. و ممکن است هیپ‌هاپ در فرهنگی غیر از رپ خود را نشان دهد (مثل آهنگ‌های گروه بالگرد که در ادامه مفصلاً درباره‌اش خواهم نوشت.) روی دیگر این سخن آن است که رپ هم لزوماً هیپ‌هاپی نیست. و این موضوع اصلی بحث من است: در ایران رپرهایی داریم که در فرهنگ هیپ‌هاپ قرار ندارند: شایع، رض، بهرام (اشتباه خوب)، سورنا (نگار)، مهراد و سامان (بزرگ)، شاهین نجفی و… . این‌ها اغلب رپ را در خدمت فرهنگ‌های غیر هیپ‌هاپی قرار می‌دهند و حتی بعضا بر رپ گفتمان‌های روشنفکری سوار می‌کنند. من از بعضی از این آلبوم‌ها خوشم می‌آید (مثل آهنگ «بزرگ» در آلبوم «بزرگ») و از بعضی‌شان نه (مثل اغلب کارهای آقای نجفی). اما مسئله این نیست: مسئله این پرسش است که چرا در سال‌های اخیر گرایش به خروج از فرهنگ هیپ‌هاپ در بین رپرها زیاد شده است؟ این یکی از نشانه‌های بحران است.
ظهور یک فرصت‌طلب
بین رپ (به عنوان یک قالب ادبی) و هیپ‌هاپ (به عنوان یک فرهنگ) تمایز گذاشتم و گفتم هر رپ‌کُنی لزوماً متعلق به فرهنگ هیپ‌هاپ نیست. اما مگر چه اشکالی دارد کسی رپ‌کُن باشد اما خواننده‌ی هیپ‌هاپ نباشد؟ یک خطرش این است که این مسئله ممکن است باعث ظهور افراد فرصت‌طلب شود.
اما «فرصت‌طلب» به چه کسی می‌گوییم؟ فرصت‌طلب نوعاً به افرادی گفته میشود که اصول خاصی ندارند. آن‌ها به دنبال بهره‌برداری از فرصت‌ها برای رسیدن به شهرت، پول، مقام و.. هستند و بر امواج سوار می‌شوند و بسته به موقعیت رنگ عوض می‌کنند. این افراد ممکن است خیلی هم رادیکال و آرمانخواه به نظر برسند، اما تنها یک چیز را دنبال می‌کنند: منافع شخصی که ممکن است یک بار از طریق محافظه‌کاری حاصل شود و یک بار از طریق رادیکالیسم. برای آن‌ها همه چیز «ابزار» است: مقصود که حاصل شد، هدف را دور می‌اندازند.
در دهه‌ی هشتاد رپ فارسی شاهد ظهور یک فرصت‌طلب بود: شاهین نجفی! او هیپ‌هاپی نبود اما رپ می‌کرد. نسبت او با رپ مبتنی بر سوء استفاده و فرصت‌طلبی بود و روزی که آنچه می‌خواست را به دست آورد با رپ خداحافظی کرد. رپ برای او ابزار بود. متاسفانه نسبت او با دین و سیاست هم همینگونه بود.
خروج رپرها از فرهنگ هیپ‌هاپ
ابتدا بین رپ (به عنوان یک قالب ادبی) و هیپ‌هاپ (به عنوان یک فرهنگ) تمایز گذاشتم. سپس پرسیدم چرا در سال‌های اخیر گرایش به خروج از فرهنگ هیپ‌هاپ در بین رپرها زیاد شده است؟
یک دلیل آن این است که سن کسانی که در ایران این جنبش را به راه انداخته‌اند، زیاد شده‌است. کسانی که در ایران در نیمه‌ی دهه‌ی هشتاد به عنوان خواننده‌ی رپ به شهرت رسیدند اغلب متولدین نیمه‌ی اول دهه‌ی شصت بودند و وقتی به شهرت رسیدند حدوداً بیست سال داشتند. این آدم‌ها حالا سی سال دارند. قبلا نوجوانانی در آستانه‌ی جوانی بودند و حالا جوانانی در آستانه‌ی میانسالی هستند. قبلاً چیزی برای از دست دادن نداشتند. زیاد فکر نمی‌کردند و بیشتر اهل عمل بودند. از پول پدر می‌خوردند و کسی از آن‌ها انتظار پول در آوردن نداشت. همین بود که اثر هنری‌شان را نمی‌فروختند و آن را به صورت کالا نمی‌دیدند و لذا مجبور هم نبودند که آن را با سلیقه‌ی مخاطب یا با بازار تنظیم کنند. خلاصه نوجوانی را به قول بزرگی به «خور و خواب و خشم و شهوت» می‌گذراندند و این را در آثار نامتعارفی که منتشر می‌کردند بازتاب می‌دادند. اما حالا آن نوجوانی گذشته، ایام حسابرسی و عقلانیت آمده، جسارت به آن معنا رخت بربسته و نیازهایی دیگر در زندگی‌شان سربرآورده‌است. نگار، بزرگ و اشتباه خوب حاصل چنین بازنگریی است.
اما مشکل کجاست؟ مشکل آن است که کسی که نوجوانی را به «خور و خواب و خشم و شهوت» گذرانده باشد، در سن سی‌سالی بضاعت فرهنگی لازم برای تبدیل شدن به یک روشنفکر را ندارد و این است که رپِ روشنفکری گاهی خیلی چیز مسخره‌ای از آب در می‌آید. وقتی آهنگ شیدا از آلبوم بزرگ را شنیدم، خیلی ناراحت شدم. و با خودم گفتم کاش مهراد هیدن با این استعداد خفن و خیره‌کننده آن سال‌های نابِ نوجوانی را به جای معاشرت با جی‌جی به یاد گرفتن وزن عروضی گذرانده بود یا مثلاً اجازه پیدا کرده بود مستقل از مخاطبان کم‌سن و سال و احتمالا بی‌سوادش، در آهنگ‌سازی شجاعانه بلندپروازی کند… . البته من مضحک بودن آهنگ شیدا را به فال نیک می‌گیرم: مضحک بودن نشانه‌ی بحران است و هنر بدون مضحک بودن متحول نمی‌شود، مگر نیما، ایرانی، تندرکیا، شاملو و… در راه تحول شعر فارسی آثار مضحکی خلق نکردند؟
به قلم“شهریار خسروی”
11 نظرات
چند نکته که در مورد شاهین نجفی نگفتید. اولا شاهین نجفی بار ها گفته است که الویت اون هنره نه سبک خاصی پس باید ببینید که شاهین نجفی از هنر سواستفاده کرده یا نه.اگر به دنبال پول و مقام و …زمانی که البوم سوم خود را هم در سبک رپ منتشر کرده بود مسیرش را ادامه میداد ولی ریسک خیلی بزرگی کرد و سبک جدیدی از موسیقی رو (تریپ هاپ) وارد ایران کرد،اگر مخاطبین استقبال نمیکردن چه میشد؟ شاهین نجفی در اوایل راه فراموش میشد پس انقدر شهامت داشت که برای پیشرفت هنر در ایران سبک جدیدی رو وارد ایران بکنه. شاهین نجفی اگر دنبال پول و مقام بود ترک ترامادول(نقد سیاست های امریکا) از البوم ترامادول رو نمیخوند تا باعث بشه حق حضور از امریکا رو ازش بگیرن.نجفی رپ رو رها نکرده حتی قرار بود البوم رادیکالدر سبک رپ متال باشه اما تو مصاحبه های بعدی گفت چند بار برای ضبط رفتیم ولی نتونستیم اون چیزی رو که میخوام رو در بیاریم.ولی باز هم ترک رادیکال رپ بود. شما از شاهین نجفی ۳۷ساله انتظار دارید رپ بخونه؟؟ فک نمیکنید یکم سنش بالا رفته و اون قدرت قبل رو نداره؟؟.مسئله ی بعد شاهین بیشتر از ۱۰سال خارج از ایران بوده قاعدتا اون درک رو از مسائل نداره که ما داریم خودش توی پرسش و پاسخ ها گفته “زمانی که من ایران بودم تهش کلیه فروشی بود من اصلا نمیتونم بفهمم بچه فروشی یعنی چی”رپ یعنی صراحت ایا کسی که با دور بودن از این شرایط میتونه در بیانشون صراحت داشته باشه؟؟
#التماس_تفکر
#هنربند_نباشیم
اولش بهتر بود کامل میگفتید که فرهنگ هیپ هاپ چیه. نه با یه مثال خیلی سطحی و جدا از موضوع.. بعد در مورد افراد قضاوت میکردید که کارهاشون درخدمت هیپ هاپ نیست
این نوع مقاله ها باید کاملا علمی و با دلیل باشه نه صرفا نظر و سلیقه شخصیتون
میشد بهتر در مورد رپ و هیپ هاپ و بستگیشون بهم توضیح داد تا کار رو بکشونین سمت عرفان و صوفیه و این چیزا…چون خیلی از حرفای قسمت اول رو مخاطبای کم سن و سال رپ و هیپ هاپ و اونهایی که تحصیلات مدرسه ای ندارن متوجه نمیشن
درود بر شما
راستشو بخواین من انتظار همچین مقاله ی سلیقه گرا و سطحی رو از سایت آمیزه نداشتم
البته در کار شما تقصیری نیست، گاها کرسی ها دست افرادی سلیفه گرا و سودجو میافته ک فکر میکنن میتونن یک سیر تکاملی رو برای خط فکری (مثال: هنر)ادامه بدن! اما متاسفانه نه تنها این اتفاق نمیفته بلکه ضربه ی مهلکی به اون خط فکری وارد میکنن . وقتی مقاله ای راجب فرهنگ هیپ هاپی دارید مینویسید سطحی ترین خط فرهنگی که باید بدونیند اینه که شخصیت رو زیر رادیکال قرار ندین بلکه خط فکری رو رادیکالیسم کنید، من هم نجفی گوش میکنم هم تمام رپرهای دیگه رو اما هیچ وقت چون خودم از اثار کسی خوشم نمیاد در یه اظهار نظرکلی و جامعه به سخره نمیکشم! امیدوارم بفهمید چی میگم! حداقل خدمت نجفی این بود که رپ اعتراضی رو به شکلی نو وارد فرهنگ رپ پارسی ما کرد پس همین میتونه دلیلی بر احترام ما به شخصیت هنری این شخص باشه. تقتضا میکنم مقالاتتون رو از فیلتر عبور بدین که حداقل با خوندن اون مقاله مخاطب احساس درجا زدن در فرهنگ هیپ هاپی رو نکنه . ممنون از شما
و اینکه نگار یا اشتباه خوب همان فرهنگی است که توپاک و امینم در سبک رحوی و تعقلی ادامه میدادن و این دلیلی بر خروج یا خور و خواب و خشم و شهوت نیست! شما با فرضیاتی شخصی و سلیقه ای دارید با انتشار یک مقاله کلی تمام فرهنگ این هنر رو به زیرسوال میبرید واقعا
البته فهمیدم زیر مجموعه یادداشت هاست اما درکل در دسترس عموم ب عنوان یک اطلاعیه قرار گرفته ک در بطن کلا اشتتباست
به نظر من مقاله ای که شما به اصطلاح مقاله اسم بردین ازش مشکل خیلی داره و بدون مطالعه و صرفا از روی سلیقست
قالب غزل در برگیرنده ی موضوعات عرفانی نیست و فقط در برگینده ی موضوعات عاشقانست و اون قالبی که دیگر موضوعات رو در میگیره قالب قصیدست … قالب های هم موضوع کلی دارند ولی غزل این شکل نیست مثلا اگر قالب مثنوی رو در نظر بگیریم میتوان گفت که به صورت کلی حالت داستان سرایی و حماسه ای رو در بر میگیره ولی میشود از دیگر موضوعات درونش استفاده کرد
و فرهنگ هیپ هاپ … فرهنگ هیپ هاپ دلیل بر این نیست که رپر اگر با استایل آلترناتیو وارد کار شد هیپ هاپی نیست ولی نمیگویم که این شکل ترک دادن هم دلیل بر هیپ هاپ گراییست … فرهنگ هیپ هاپ چیز بسیار ساده ایست ک محوریت لباس پوشیدن و یه سری جزئیات فکری رو در بر مییگیره پس اگر فردی مثل بهرام آلبومس مثل اشتباهخوب داده دلیل نیست که هیپ هاپی نیست و دلیل نیست ک هیپ هاپی هست باید به این نکته اشاره کرد که اگر ما اطلاعات کافی نداریم اجباری به نوشتن مقاله برای اثبات خود و طرز فکر خودمان نیستیم اول یک مقدار تحقیق کنید و مقاله ، متتن یا هر مطلب دیگه ای رو منتشر کنیم …
امیدوارم این متن به سرعت پاک شود
با تشکر
اصول خاصی ندارند….درود دوست من…..اصول خاصی ندارند اصلا شما میدونید این لفظ چه واکنشی دارد….اصول یعنی چه؟پایه اش چیست؟
تفکره شما نسبت به اصله این کلمه با رویته این مقاله کاملا اشتباس…
فرصت طلب کسیه که از این راه پول درمیاره…..در همون دهه ک شما میفرمایید ما کدام یک از البوم فرصت طلب هارا خریداری کردیم جز این بود ک بی مایه در اختیارمون بود.؟……و فقط هدف بیانه اعتراض ها بود.و ثابت کردنه پایه رپ در بینه جوانان…….رپ یک نوع اعتراضه نه یک بازار نه یک کیفه پول……
چه کسی این تصویر را باز کرده ک خروج از رپ زیاد شده؟؟؟؟اگر بحث در مورده رپ کن هاییست که فقط ب لفظ رپ کن بودن…..پس بهتر است که اصلن راجع ب رپ بحث نشود…و شما مدام نام کسانی رو ذکر کردید که از اوایل ظهوره رپ حضور داشتند….و حضورشان تاالان پررنگ است…..این یعنی یک گزینه ی مثبت.. چون بعضی از ان ها نه سبکشان را تغییر دادن نه وارده بازار شدند…..ولی همچنان مشهوریت خودشان را دارند….این ملاقه جر تفکره نویسنده چیزه دگری نیس…….
تفکری که فقط دستگیره ی شلوغی هاست……اگه به این است….خب من نیز فردا مقاله ای منتشر میکنم ک تفکراته خودم را درونش بگنجانم و اصل رپ و رپ کن را در ان تعریف میکنم……تا وقتی وارده این عرصه نشوید و برایش احترام قاعل نباشید حق اظهار نظر ندارید….یاحق…
خروج از فرهنگه هیپ هاپ؟……باید بدانی فرهنگ چیست……
بهتر است در رابطه بااین حرف نگاهی به تاریخچه ی این فرهنگ بیندازید……..و بعد فرهنگ را بکارید…..
شما ابتدا بهتره هیپ هاپ رو برای خودت معنی کنی. شاهین نجفی با رپ کاری رو کرد که شاملو باشعر معاصر. بخواهی نخواهی فرهنگ هیپ هاپ متشکل از یکسری پادفرهنگ ها میباشد که از تو چشم ترین هاش مسئله ی زنان هستش. اما شاهین نجفی رپ رو از لمپنیسم دور کرد. دیگه شما الان در کار های رپ نجفی لات بازی و … نمیبینید. به هر حال امیدوارم بیشتر در اینباره فکر کرده و البته با مطالعه وارد جریان شوید. بدرود
اشتباه خوب ، رض به جز البون شهروند هیپ هاپ بودن داداش چرا یاس رو نگفتی یاس و شاهین نجفی کسایی ان که هیپ هاپی نیستن اما بقیه همه هیپ هاپی بودن